گرمازدگی (Hyperthermia) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن بدن دچار افزایش دما می‌شود و دیگر قادر به کاهش دمای خود نیست. به طور کلی گرمازدگی موقعیتی خطرناک در زندگی است که در آن سیستم تنظیم کننده دمای بدن به علت قرار گرفتن در یک محیط گرم و مرطوب به مدت طولانی و یا تولید بیش از اندازه گرما در بدن تعادل خود را از دست می‌دهد و قادر به پایین آوردن دمای بدن نیست. در وضعیت گرمازدگی بدن نمی‌تواند دمای خود را پایین بیاورد و در نهایت دمای آن بسیار بالا می‌رود و این وضعیت می‌تواند باعث تخریب و آسیب دیدن اندام‌های اصلی بدن شود. در ادامه با اقدامات مؤثر جهت جلوگیری از گرمازدگی آشنا می‌شوید.
گرمازدگی بر روی بدن چه تأثیراتی می‌گذارد؟
گرمازدگی خفیف معمولا خطرناک و کشنده نیست و با چند راهکار ساده قابل درمان است. اما اگر برای درمان و رفع گرمازدگی کوتاهی کنید و اقدامات درمانی را سر موقع و به طور کامل انجام ندهید ممکن است گرمازدگی شدیدتر شود و زندگی فرد را تهدید کند. زیرا در صورتی که مکانیسم تنظیم دمای بدن از کنترل خارج شود دمای بدن به قدری افزایش می‌یابد که می‌تواند پس از گذشت ۳۰ دقیقه مشکلات بسیار جدی برای فرد ایجاد کند. البته برخی اوقات مشکلات حاد بر اثر گرمازدگی در همان لحظه رخ نمی‌دهد. در بعضی اوقات چند هفته بعد از گرمازدگی فرد دچار آسیب می‌شود که دلیل این امر آسیب رسیدن به کلیه یا قلب است.
روش‌های مؤثر در جلوگیری از گرمازدگی
جهت جلوگیری از گرمازدگی روش‌های درمانی مختلفی وجود دارد که نحوه انتخاب روش مناسب با در نظر گرفتن میزان شدت گرمازدگی فرد انتخاب می‌شود. می‌توان گفت که درمان گرمازدگی در بزرگسالان تقریبا مانند درمان گرمازدگی در کودکان است. شما می‌توانید از راهکارهای درمانی زیر برای رفع گرمازدگی هر فرد در هر سنی استفاده کنید.
برخی روش‌های رایج برای درمان فرد گرمازده شامل نکات زیر می‌شود:
دوش گرفتن با آب سرد
یکی از موثرترین و بهترین راهکارهایی که به سرعت می‌تواند باعث کاهش دمای بدن فرد گرمازده شود دوش گرفتن با آب خنک است. اگر احساس کردید که دچار گرمازدگی شده‌اید در اسرع وقت دوش آب سرد بگیرید. با این روش خطر مرگ و یا آسیب دیدگی به اعضای درونی بدن را به طرز چشمگیری کاهش می‌دهید. اما به این نکته دقت داشته باشید که هرگز نباید به صورت ناگهانی بدن را در آب خیلی سرد قرار دهید؛ زیرا کاهش ناگهانی بدن نیز می‌تواند خطرناک باشد.
استفاده از کمپرس سرد
اگر به حمام دسترسی نداشتید استفاده از حوله خیس و مرطوب یا کمپرس آب سرد نیز می‌تواند در کاهش دمای بدن تأثیرگذار باشد. با قرار دادن حوله خیس یا کمپرس سرد بر روی قسمت‌هایی از بدن که دمای بیشتری دارند مانند پیشانی، زیربغل، کشاله ران تأثیر زیادی در کاهش دمای بدن دارد. اگر برای جلوگیری از گرمازدگی به هیچکدام از این موارد دسترسی نداشتید می‌توانید هرچیز خنکی مانند بطری آب خنک یا چند تکه یخ را بر روی پیشانی و زیربغل قرار دهید.
نوشیدن آب یا مایعات خنک
هنگامی که یک فرد دچار گرمازدگی می‌شود دمای بدنش به شدت بالا می‌رود و فرد دچار کم آبی می‌شود؛ بنابراین نوشیدن آب یا مایعات خنک می‌تواند دمای داخلی بدن را به تدریج کاهش دهد. نوشیدنی‌های خنک دیگری مانند شربت خاکشیر، آبلیمو و سکنجبین از نوشیدنی‌های بسیار مناسب برای رفع گرمازدگی محسوب می‌شوند.
خوردن دوغ و ماست
دوغ و ماست هر دو طبع سردی دارند و از این جهت برای پیشگیری از گرمازدگی بسیار مناسب هستند. برای دریافت نتیجه مطلوب‌تر می‌توانید ماست را با کمی آب خنک و مقداری نمک مخلوط کنید تا اثرگذاری آن افزایش یابد. همچنین ترکیب خیار به همراه ماست نیز می‌تواند گزینه خوبی باشد؛ چرا که ماست و خیار نیز هر دو دارای طبع سرد هستند و باعث خنک شدن دمای بدن می‌شوند.
برخی از موارد دیگر که در درمان و جلوگیری از گرمازدگی تاثیرگذار هستند:
· خوردن هندوانه خنک
· مخلوط کمی سرکه به همراه آب خنک
· مخلوط آب خنک با گلاب و لیمو
· استعمال روغن زیتون
نکات مهم در پیشگیری گرمازدگی
همان‌طور که می‌دانید در هر وضعیتی پیشگیری کردن اتفاقات ناگوار بهتر از درمان و رفع آن است. بنابراین با انجام چند روش ساده می‌توانید باعث پیشگیری از گرمازدگی در فصل تابستان شوید. با انجام اقدامات از بروز گرمازدگی جلوگیری کنید:
در هوای گرم لباس‌های خنک و گشاد بپوشید.
از کرم‌های ضدآفتاب استفاده کنید.
آب و مایعات زیاد بنوشید.
از کلاه آفتابی و عینک آفتابی استفاده کنید.
در محیطی که نور مستقیم خورشید به آن‌جا می‌تابد قرار نگیرید.
معرفی چند خوراکی مهم و تأثیرگذار در جلوگیری از گرمازدگی
تخم شربتی: دانه گیاه ریحان یا همان تخم شربتی به خاطر داشتن ترکیبات آب‌دار یک گزینه عالی برای جلوگیری از گرمازدگی محسوب می‌شود. این دانه‌ها پس از قرارگیری در آب به صورت ژله‌ای در می‌آیند که می‌توانند برای رفع عطش و کم‌آبی بدن مفید باشد.
به لیمو: برگ درختچه به لیمو از زمان‌های گذشته در طب سنتی به عنوان یک آرام‌بخش، رفع کننده سرگیجه و کاهش تپش قلب مورد استفاده قرار می‌گرفت. در حال حاضر نیز مصرف به لیمو خواص زیادی دارد و می‌تواند اثر گرمازدگی را تا حدودی کاهش دهد.
هندوانه: هندوانه یک میوه شیرین و آب‌دار تابستانی است که خوردن آن می‌تواند کم آبی بدن را جبران کند و دمای بدن را تا حد زیادی کاهش دهد. طبع هندوانه سرد و آب‌دار است و می‌تواند عطش فرد را در هوای گرم برطرف کند. همچنین می‌توانید از مربای پوست هندوانه جهت خنک شدن بدن استفاده کنید.
گلاب: تحقیقات نشان دهنده آن است که خوراندن گلاب به همراه چند تکه یخ به فرد گرمازده باعث خنک شدن دمای بدن او می‌شود. نوشیدن گلاب سرد و خنک باعث افت دمای داخلی بدن و می‌شود و فرد را تقویت می‌کند. شما می‌توانید از یک شربت خانگی که از آب، مقداری گلاب، مقداری آب لیمو، مقداری تخم شربتی و چند تکه یخ تشکیل شده است برای رفع گرمای بدن در فصل تابستان استفاده کنید.
کلام آخر
در این مقاله با اقداماتی جهت جلوگیری از گرمازدگی آشنا شدید. گزما زدگی که معمولا در فصل گرما و تابستان اتفاق می‌افتد می‌تواند باعث آسیب‌های جدی و حتی مرگ شود. در صورتی که اقدامات لازم برای کاهش دمای بدن فرد گرمازده انجام نگیرد گرمازدگی شدیدتر شده و جان فرد را به خطر می‌اندازد. بنابراین با اقداماتی مانند نوشیدن آب خنک، استفاده از حوله خیس یا کمپرس سرد، قرار دادن فرد در معرض باد خنک و ... می‌توانید دمای بدن فرد را پایین بیاورید. در صورتی که گرمازدگی فرد خیلی شدید بود پس از انجام اقدامات لازم به سرعت پزشک را خبر کنید.
منبع: برگرفته از نشریه زندگی نو شماره ۳۲۸