ماه مبارک رمضان فرصت خوبی برای خودسازی است. انسان برای خودسازی می‌تواند به منابع مختلفی رجوع کند. یکی از این منابع در کنار سایر منبع ها، کتاب‌هایی است که دربارۀ خودسازی و لوازم آن نوشته شده است. در این بستۀ مطالعاتی با توجه به فرارسیدن ماه مبارک رمضان، تلاش شده است با گزینش و معرفی چند کتاب از بزرگان دین در موضوعات متنوع خودشناسی، مناجات با خداوند متعال، آداب ماه مبارک رمضان، آشنایی با خداوند متعال و... مجموعه‌ای مناسب برای روزهای ماه مبارک آماده سازد و در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد. علاقه‌مندان با خواندن کتاب‌های این بستۀ مطالعاتی می‌توانند در ایام ماه رمضان از برکات این ماه مبارک بیشتر بهره ببرند.
آداب خلوت با خدا: مناجات
آیت‌الله مجتبی تهرانی (ره)؛ انتشارات مصابیح الهدی
مناجات و دعا در پیشگاه خداوند متعال در ادیان الهی از جایگاه والایی برخوردار است؛ به‌نحوی که رسول اکرم (ص) فرمودند: «عاجز و ناتوان‌ترین مردم کسی است که از دعا و مناجات با خداوند متعال عاجز و ناتوان باشد.» در ماه مبارک رمضان که ماه مناجات و خلوت با خداوند متعال است، آشنایی با آداب مناجات یکی از نیازهایی است که هر انسان موحد در این ماه مبارک به آن احتیاج پیدا می‌کند. حضرت آیت‌الله مجتبی تهرانی (ره) با توجه به این نیاز و ضرورت آشنایی با آداب مناجات در ماه مبارک رمضان مباحثی را طرح کرده‌اند. ایشان در سال ۱۳۸۴ طی جلساتی، به ارزیابی این گمشدۀ انسان معاصر پرداخته و زوایای مختلف ارتباط انسان با خداوند را بر اساس آموزه‌های دین اسلام بیان کرده‌اند.
«آداب خلوت با خدا: مناجات» عنوان کتابی ۳۳۶ صفحه‌ای حاصل سی سخنرانی آیت‌الله مجتبی تهرانی در ماه مبارک رمضان است. مخاطبان در این کتاب با اصلی‌ترین مفاهیم در حوزۀ مناجات مانند «قلب»، «کمال»، «ثنا»، «اخلاص»، «خوف»، «عبادت»، «دنیا»، «ذکر» و... از زوایای گوناگون آشنا می‌شوند. این کتاب که به همت مؤسسۀ فرهنگی مصابیح‌الهدی به چاپ رسیده است، علاوه بر این آشنایی، به مخاطبان کمک می‌کند تا پاسخ پرسش‌هایی از جمله «حضور قلب چیست؟»، «اولیای الهی با خداوند متعال به چه نحوی ارتباط برقرار می‌کنند؟»، «توفیر میان مناجات و دعا با ندا در چیست؟»، «راه لذت بردن از مناجات کدام است؟»، «خداوند چگونه به مناجات پاسخ می‌دهد؟»، «تأثیر دعا و مناجات بر روی انسان چگونه باید باشد؟» را بیابند.
آداب روزه‌داری؛ احوال روزه‌داران
آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای؛ انتشارات انقلاب اسلامی
آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای در بیانات خود ماه رمضان را ماه مغفرت الهی، ضیافت الهی، ماه خودسازی و تقوا، ماه استغفار و توبه و بازگشت، ماه ذخیره‌سازی تقوا، ماه عبادت و دعا و مناجات و... نامیده‌اند. این عنوان‌ها بیانگر ارزش و اهمیت این ماه مبارک برای مسلمانان است که باید با آگاهی به آن قدم بگذارند. مجموعۀ انتشارات انقلاب اسلامی به کوشش علیرضا مختارپور، با رجوع به بیانات رهبر انقلاب در سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۰ تلاش کرده است مباحثی برای این ماه مبارک آماده کند. ایشان در جمع‌آوری مطالب به دو ویژگی توجه داشته‌اند. نخستین ویژگی این است که موضوع بیانات ماه مبارک رمضان، معارف دینی مربوط به روزه‌داری، آداب دعا، تکالیف مؤمنان در این ماه از نظر فردی، اجتماعی و سیاسی و مانند آن است و دیگر آنکه این بیانات در محدودۀ زمانی حلول ماه مبارک رمضان تا پایان روز عید سعید فطر هر سال ارائه شده است.
کتاب «آداب روزه‌داری و احوال روزه‌داران» با ترجیع‌بند تقوا و استغفار در ۴۲۲ صفحه چاپ و در دسترس مخاطبان قرار گرفته است. در این کتاب به موضوعاتی مانند مباحث مربوط به «قرآن کریم»، «دعا و مناجات»، «توبه و استغفار از گناهان»، «بندگی و مقام عبودیت»، «خودسازی»، «صبر»، «اخلاص و مراتب آن»، «مبارزه با هوای نفس» و... اشاره شده است که بیانگر فضیلت ماه مبارک رمضان و اعمال مرتبط با آن است. آنچه مخاطبان در این کتاب با آن آشنا می‌شوند که در اغلب کتاب‌هایی با این موضوع نیست، پرداختن به ابعاد اجتماعی و سیاسی ماه مبارک رمضان در کنار ابعاد فردی است.
المراقبات
آیت‌الله میرزا جواد ملکی تبریزی (ره)
علامه محمدحسین طباطبایی، مفسر کبیر قرآن کریم، دربارۀ کتاب «المراقبات» فرمودند: «کتابی که پیش رو دارید، از بهترین کتاب‌هایی است که در این زمینه نگارش یافته است. در این کتاب لطایفی که اهل ولایت خدا از آن مراقبت نموده و نکات ظریفی که در دل سرگشتگان محبت خدا خطور نموده و تمام مطالبی که مربیان دربارۀ عبادت خدا فهمیده‌اند، وجود دارد.» نوشتن کتاب دربارۀ اعمال روزهای سال از سنت‌های رایج در میان علمای شیعه بوده است. کتاب شریف «المراقبات» به قلم آیت‌الله میرزا جواد ملکی تبریزی (ره) در همین راستا و به منظور مراقبت از اوقات شریف و قابل‌استفاده در طول سال نوشته شده است و شامل احادیث، ادعیه و اذکار مخصوص و مرتبط به ایام، لیالی، ماه و سال است.
«المراقبات» به زبانی عربی تألیف شده و تاکنون ترجمه‌های متعددی از آن در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است. این کتاب در ابتدا با مقدمه‌ای از مؤلف در خصوص ابعاد گوناگون دعا و راز و نیاز با خداوند متعال آغاز می‌شود. در ادامه، مخاطبان با اعمال مختلف ماه‌های سال، آثار و برکات روحی و معنوی این ماه‌ها به ترتیب تاریخ قمری آشنا می‌شوند. اما بیشترین حجم دستورات و صفحات این کتاب به ماه مبارک رمضان اختصاص یافته است که نشانگر اهمیت این ماه مبارک در مسیر سیر و سلوک و آشنایی با این مطالب است. علاقه‌مندان در این ایام می‌توانند با رجوع به این بخش، از مطالبی غنی بهره ببرند. در انتها نیز کتاب با تذکرات اخلاقی و نصایحی از مؤلف خاتمه می‌یابد.
خودشناسی برای خودسازی، به سوی خودسازی
آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی (ره)؛ انتشارات مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)
بر اساس آموزه‌های دینی، انسان کمالی برتر و بالاتر از خودسازی و قرب الی الله ندارد. استاد محمدتقی مصباح یزدی (ره) به‌عنوان یک عالم دینی، در کتاب «خودشناسی برای خودسازی» دربارۀ راه رسیدن به این کمال نهایی گفتگو کرده‌اند. ایشان در این کتاب به انسان به‌عنوان موجودی کمال‌پذیر از طریق تأمل در خویش و یافتن عواملی که در وجودش برای رسیدن و وصول مقصد نهایی تلاش می‌کند و مسیر قرب الهی را می‌شناسد، نگاه می‌کند. این کتاب را انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در ۴۲۴ صفحه منتشر کرده و در آن تلاش شده است با اکتفا به دریافت‌های وجدانی و براهین ساده، متن کتاب برای عموم مردم کاربردی باشد.
کتاب دارای موضوع واحد و دو بخش مستقل از هم است. در بخش اول کتاب، استاد مصباح یزدی (ره) با ارائۀ یک بحث کلی و فشرده دربارۀ خودشناسی و خودسازی به تبیین و توضیح ضرورت خودشناسی بر اساس نقل و عقل می‌پردازند. علاقه‌مندان در این بخش با موضوعات مختلف مانند «لذت کمال»، «جهت‌یابی امیال فطری»، «نقطۀ اوج امیال و غایت آمال»، «آیا ارتباط آگاهانه کامل با آفریدگار، عقلا ممکن است؟» و... آشنا می‌شوند. بخش دوم کتاب که به‌تفصیل به موضوع معرفت نفس پرداخته است و مفاهیم اصلی در این حوزه مانند «خودشناسی»، «خودسازی»، «کمال»، «فطرت»، «امیال»، «ارتباط با خداوند»، «قرب»، «تدبیر و اراده» و... را به بحث گذاشته است. این بخش از کتاب منبع عمیق و غنی برای آشنایی با مباحث معرفت نفس است و می‌تواند مانند چراغ راهی در این مسیر عمل کند.
عبادت یا عبودیت
امام موسی صدر (ره)؛ مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر (ره)
حیات انسان وابسته به ارتباط با جهان اطراف خودش است. گفتگو یکی از شیوه‌هایی است که انسان از طریق آن با جهان اطراف ارتباط برقرار می‌کند. ادیان مختلف برای برقراری ارتباط با خالق هستی راه‌های مختلفی مانند عبادت و مناجات را پیش روی انسان قرار داده‌اند. عبادت یکی از رکن‌های دین است و برای ارتباط با خالق هستی است. گاهی حاصلی برای انسان ندارد و ماحصل آن در ظاهر بر روی مخلوق پدیدار نمی‌شود. این موضوع بیانگر وجود نقص و ایرادی است که باید به آن توجه کرد و راه درمان آن را یافت. امام موسی صدر (ره) با توجه به موضوعات فوق راهی را برای گذر از این مشکل پیش روی مخاطبان دین قرار می‌دهند. کتاب «عبادت و عبودیت» از مجموعۀ «در قلمرو اندیشۀ امام موسی صدر» در ۲۴۵ صفحه به چاپ رسیده است و رسالت ارائۀ گفتارها و نوشتارهایی دربارۀ عبادت و دعا در رفع بی‌حاصلی عبادی را بر عهده دارد.
نماز و روزه دو بستر اصلی عبادت در دین اسلام هستند. امام موسی صدر در قالب این دو عمل عبادی در کتاب خود تلاش می‌کنند به پرسش‌هایی که اغلب انسان‌ها امروزه به آن مبتلا هستند، مانند «انسان امروز چگونه می‌تواند طعم زیست مؤمنانه را تجربه کند؟»، «دعا چه هنگام موجه است و چگونه باید باشد؟»، «آیا عبادت زمان و مکان خاصی را می‌طلبد؟»، «عبادات در معرض کدام آسیب‌ها هستند؟» و «فلسفه و معنای نماز و روزه کدام است؟» پاسخ دهند. ایشان در این کتاب ابتدا با طرح معنا و مفهوم عبادت و عبودیت به ارزیابی جنبه‌های مختلف فریضۀ نماز پرداخته‌اند. سپس با طرح معنا و مفهوم دعا به شرح دعاهای ماه شعبان اشتغال می‌ورزند. در ادامه نیز خوانندگان با معنای مناسبت‌های مختلف ماه مبارک رمضان مانند شب قدر و اعمال آن‌ها آشنا می‌شوند.
بهار رویش؛ مروری بر دعاهای ورود و وداع ماه رمضان
علی صفایی حائری (ره)؛ انتشارات لیلة القدر
«در ماه رمضان رزق خدا رزق وسیعی است؛ چون تنها به تن ما نمی‌خواهد رزق بدهد و تنها نان‌وآب و کشک و دوشاب نیست؛ عنایت وسیع و گسترده‌ای است که همۀ ابعاد وجودی ما را در بر می‌گیرد: تن و حس و وهم و حافظه و فکر و تخیل و تعقل و تفکر و قلب و روح و سرّ ما را، همه را شامل می‌شود؛ چون یک مراحلی از وجود ما هست که هنوز خود ما هم آن‌ها را نمی‌شناسیم. او فَإنَّهُ یعْلَمُ الِّسرَّ و أَخْفَی است، او به پنهان‌تر از پنهان ما هم آگاه است. ما برای او بارز و آشکار شده‌ایم، پیچیدگی‌ها و پوشش‌هایمان برای او حائل نیست. ما نمی‌فهمیم که این پیچیدگی‌ها با ما چه کرده و این حجاب‌ها و سترها، چه محرومیت‌هایی را بر ما تحمیل کرده است.»
آنچه با یکدیگر خواندیم، بخشی از کتاب «بهار رویش» متعلق به حجت‌الاسلام علی صفایی حائری (ره) است. این کتاب حاصل چهار سخنرانی با موضوع مروری بر دعاهای ورود و وداع ماه رمضان است. استاد صفایی حائری در سخنرانی اول با عنوان «رمضان، ریزش‌ها و محرومیت‌ها» دربارۀ برکات و محرومیت از برکات این ماه مبارک صحبت می‌کنند. سخنرانی دیگر که در آستانۀ ماه مبارک رمضان منعقد شده، مروری است بر دعای ورود به ماه مبارک رمضان از صحیفۀ سجادیه. ایشان در این بخش به تبیین و توضیح جزءجزء این دعا همت گمارده‌اند. عنوان گفتگوی سوم «رمضان، ریزش‌ها و رویش‌ها» است که در میانۀ ماه مبارک منعقد شده است. در این بخش هشدارهایی به مهمانان ماه رمضان گوشزد می‌شود. بخش پایانی این کتاب ۱۹۰ صفحه‌ای مروری کوتاه و فشرده بر دعای وداع امام العارفین از ماه مبارک رمضان است.
ادب حضور ۳: اسرار ماه مبارک رمضان و و مناسک آن همراه با آداب انس با قرآن کریم
محمدتقی فیاض‌بخش؛ انتشارات فردافرمراقبات
انسان با آشنایی و به‌دست‌آوردن مبانی و مبادی دین اسلام می‌تواند در صراط مستقیم گام نهد و در صورت التزام به آن در این مسیر استوار بماند. در دین اسلام ماه‌های رجب، شعبان و رمضان فرصت مناسبی برای گام نهادن در صراط مستقیم ذکر شده‌اند. به بیان رسول اکرم (ص) : «ماه رجب ماه خداست و ماه شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه امتم.» هر انسان آزاده‌ای می‌تواند این فرصت را مغتنم شمارد تا با استفاده از آن به مسیر الهی گام نهد. استاد محمدتقی فیاض‌بخش با توجه به اهمیت ماه‌ها و ایام در دین اسلام، اقدام به انتشار مجموعه کتاب‌هایی در این مسیر کرده و آثاری مانند «ادب حضور ۱: اسرار ماه رجب»، «ادب حضور ۲: اسرار ماه شعبان» و «ادب حضور ۳: اسرار ماه رمضان» را منتشر کرده‌اند.
«ادب حضور» مجموعه‌ای چند جلدی است که به آداب و مراقبات مهم‌ترین ایام سال در نزد اهل معنا می‌پردازد. این ایام و ماه‌ها مانند ماه مبارک رمضان از بهترین فرصت‌ها برای سیر و سلوک توحیدی معرفی شده‌اند. استاد فیاض‌بخش در ارتباط با ماه مبارک رمضان کتاب «ادب حضور ۳: اسرار ماه رمضان» را در ۲۱۶ صفحه در دسترس علاقه‌مندان قرار داده‌اند. ایشان در این کتاب بنا بر مکتب تربیتی علامه محمدحسین طباطبایی (ره) دستورات و اعمال را جمع‌آوری کرده‌اند و به موضوعاتی مانند «جایگاه ماه مبارک رمضان در تهذیب نفس» و «راهبردهای علمی برای بهره‌گیری بهتر از ماه رمضان» پرداخته‌اند. این کتاب که به همت انتشارات فردافر به چاپ رسیده، بیشترین بهره را در نگارش از دو کتاب «المراقبات» و «اقبال الاعمال» برده است.
شهر خدا: رمضان و رازهای روزه‌داری
حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان؛ انتشارات بیان معنوی
قرآن کریم در آیات متعدد انسان را به تفکر در آیات، احوالات، خلقت و... دعوت کرده است. این توصیه در کلام ائمۀ معصوم (ع) و علمای دین نیز تأکید شده و در حدیثی مشهور از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که «یک ساعت تفکر، از هفتادسال عبادت بدون تفکر ارزشمندتر است». حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان با توجه به توصیۀ مذکور از جمله مبلغانی است که در سال‌های اخیر شیوۀ نوینی از تفکر را به مخاطبان خود ارائه داده است. ایشان در مجموعه جلساتی که در ماه مبارک رمضان برگزار شده است، با عمل به این توصیه نگاهی نو و کاربردی برای بهره‌برداری از این ماه مبارک استخراج کرده‌اند. مؤسسه بیان معنوی برای دسترسی آسان به این جلسات آن را قالب کتاب منتشر کرده است.
تمامی انسان‌ها، در تمام طول زندگی خود برای دست یافتن به زندگی بهتر همواره در حال تلاش و تکاپو هستند و مسیرهای مختلفی را انتخاب می‌کنند. تفاوت مسیرهای پیش روی انسان وابسته به پاسخ به دو پرسش اساسی است. این‌که من چه می‌خواهم؟ و چگونه می‌توانم به خواسته‌های خود دست یابم؟ پاسخِ پرسش اول ناظر به مبحث انسان‌شناسی و پاسخ پرسش دوم ناظر بر مباحث معارف دینی است. حجت‌الاسلام پناهیان در کتاب «شهر خدا: رمضان و رازهای روزه‌داری» تلاش کرده‌اند به موضوعات مهم مرتبط با این دو پرسش اساسی بپردازند و مخاطبان را به تأمل در مسیر الهی و انتخاب آن کمک کنند. این تلاش در کتابی ۲۷۵ صفحه‌ای و با موضوعاتی مانند «آشنایی با شهر»، «ادب ورود»، «زکات روح»، «گوهر اخلاص» و... صورت گرفته است.
طعم شیرین خدا (دورۀ شش‌جلدی)
حجت‌الاسلام محسن عباسی ولدی؛ آیین فطرت
«خدا مثل ما نیست که از بخشیدن خسته بشه. در دعای جوشن کبیر، در همون فراز پایانیش اومده:ای بخشنده‌ای که خسته نمی‌شود!
یکی از بزرگ‌ترین مشکلای ما تو شناخت خدا اینه که فراموش کردیم خدا در کنار عدلش، فضلم داره، اونم چه فضلی. به تعبیر قرآن: و خداوند دارای فضل و لطفی بزرگ است. نمی‌دونم چرا ما همیشه اصرار داشتیم و داریم خدا رو فقط با صفت عدل معرفی کنیم...»
آنچه خواندیم، بخشی از کتاب «طعم شیرین خدا» به قلم حجت‌الاسلام محسن عباسی ولدی است. ایشان در این مجموعۀ شش‌جلدی تلاش می‌کنند با بهره‌مندی از آیات و روایات و با زبانی ساده و روان، خداوند متعال را به مخاطبان معرفی و ابعاد مختلف دین را تبیین کنند. این مجموعه در جلد اول به نحوۀ صحیح اعتقاد به خداوند اشاره دارد. جلد دوم و سوم این مجموعه به شرح و وصف مهربانی خداوند اختصاص یافته است. حسن ظن، عدل و فضل خداوند موضوع جلد چهارم این مجموعه است. مخاطبان در جلد پنجم و ششم از این مجموعه ۱۱۸۷ صفحه‌ای که هر جلد به‌صورت میانگین ۲۰۰ صفحه دارد، با اهمیت شکرگزاری توسط بندگان و چگونگی شکرگزاربودن آشنا می‌شوند. آنچه این مجموعه را از سایر کتاب‌هایی با این موضوع متمایز می‌کند، بیان مکرر آیات، روایات و مثال‌ها به زبان ساده است که حلاوت دین را به مخاطبان پیشکش می‌کند.
عشق در برابر عشق
امید کوره‌چی؛ از انتشارات کتابستان معرفت
کتاب «عشق در برابر عشق» قلم امید کوره‌چی است که به همت انتشارات کتابستان معرفت در ۲۷۱ صفحه به چاپ رسیده است. این کتاب یکی از اولین کتاب‌هایی است که در قالب رمان با محوریت امام حسن (ع) نوشته شده است. نویسنده در این داستان تلاش کرده است هر آنچه منسوب به معصوم (ع)، اعم از گفتار یا اعمال است، تماماً مستند باشد. شخصیت اصلی داستان جوانی زرتشتی به نام هرمز است که دلدادۀ دختری به نام ربیعه از قبایل عرب شده است. او در راه رسیدن به ربیعه ناکام است و در انتهای داستان فرصتی برای وصال محقق می‌شود؛ فرصتی که هرمز را در دوراهی انتخاب قرار می‌دهد. مخاطبان با خواندن این کتاب با این دوراهی آشنا می‌شوند و به این موضوع پی خواهند برد که اغلب دچار این‌چنین موقعیت‌هایی هستند.