درآخرین دیداری که با وی داشتیم، در مورد مشکلات مربوط به اختلال حافظه و راه‌های شناخت و مواجهه با این عارضه به گفت‌وگو نشستیم که حاصل آن را از نظرتان می‌گذرانیم.

به من مراجعه می‌کنند و می‌گویند: وسایل‌مان را مرتب گم می‌کنیم! اسامی افراد را از یاد می‌بریم! چهره برخی را که با ما روبه‌رو می‌شوند به یاد نمی‌آوریم! کتاب می‌خوانیم؛ اما صفحه قبل را از یاد برده‌ایم! عینک‌مان را به چشم داریم اما به دنبال آن می‌گردیم! فکر می‌کنیم این فراموش کاری‌ها مقدمه اختلال حافظه یا آلزایمری است که در راه است.

در پاسخ به این مراجعین عزیز می‌گویم: بله، مشکلی دارید که باید مورد بررسی قرار گیرد اما خواهش می‌کنم، هر فراموشی را به حساب اختلال حافظه نگذارید و تصور هم نکنید هر که اختلال حافظه دارد دچار آلزایمر شده است. می‌تواند علت‌های دیگری داشته باشد؛ مثلا کمبود ویتامین «B12» یا فولیک اسید یا کم کاری تیرویید و یک افسردگی مزمن که در زمان خود درمان نشده است. به همین خاطر است که می‌گوییم اگر احساس می‌کنید دچار اختلال حافظه شده‌اید باید حتما به پزشک مراجعه کنید.

در دایره مشکلات جسمی و روحی بیش از یکصد علت وجود دارد که می‌تواند موجب اختلال حافظه شود. به بیان دیگر اختلال حافظه در نوک قله‌ای قرار گرفته که در زیر خود علت‌های بسیاری برای ابتلا به اختلال حافظه نهفته است.

فراموشکاری تا چه اندازه طبیعی است و مرز نگران کننده آن کجاست؟

نمی‌شود بدون بررسی گفت تا کجا طبیعی است و کجا بیماری. پزشک با شرح حال و مصاحبه، تست شناختی، معاینه، آزمایشات تشخیص می‌دهد که این اختلال حافظه تا چه اندازه جدی است و آیا نیاز به مداخله دارویی دارد یا خیر.

ما می‌گوییم اگر مشکلی دارید حتما با پزشک مشورت کنید تا او خط بکشد و شما را این طرف یا آن طرف خط بگذارد.

 به کرات می‌بینیم که افراد در مورد حالات خود در اشتباه هستند و برخی مشکلات را به حساب سن می‌گذارند و آن را طبیعی می‌پندارند.

مثلا برخی عزیزان تصور می کنند در دوران سالمندی، اختلالات خواب نرمال است، خروپف نرمال است، حتی اجابت مزاج نامرتب یا یبوست را در سن بالا نرمال تلقی می‌کنند! در حالی که چنین نیست و هر یک از این حالات ممکن است ناشی از یک بیماری دیگر باشد که در زیر این اختلال‌های به ظاهر ساده پنهان شده است. وقتی که به درمان این اختلال می‌پردازیم، آن وقت است که بیماری اصلی خودش را نشان می‌دهد. غافل از این که، او این بیماری را داشته و با درمان یک اختلال، چهره بیماری بعدی آشکار شده است.

با مشاهده چه علایمی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اختلال حافظه‌ای که منجر به اختلال در عملکرد روزانه شود، مستلزم پی‌گیری است.

به طور معمول افراد تحصیل‌کرده زودتر متوجه اختلالات خود می‌شوند. به عنوان مثال فردی با تحصیلات مهندسی که مدیریت یک پروژه با یکصد کارگر را برعهده دارد، می‌گوید: من این مجموعه را به راحتی اداره می‌کردم اما مدتی است دچار مشکل شده‌ام، مثلا در تصمیم‌گیری و صدور دستور، ذهنم به روانی گذشته نیست یا در حین سخنرانی احساس می‌کنم برخی کلمات را از یاد برده‌ام.

این نشانه‌ها کمک می‌کند به فرد که شرایط خود را در معرض ارزیابی و تشخیص پزشک قرار دهد.

اما فردی که از لحاظ سواد در سطح پایین‌تری قرار دارد، دیرتر متوجه حالات خود می‌شود، زیرا فعالیت‌هایش به دقت بالا نیازمند نبوده است. مثلا شرایط یک کشاورز با کسی که پروژه پیچیده‌ای را هدایت می‌کند فرق دارد. به همین خاطر است کسانی که کار فیزیکی انجام می‌دهند وقتی به ما می‌رسند، تقریبا عملکرد اجتماعی‌شان را از دست داده‌اند.

با ذهن خود چه رفتاری باید داشته باشیم؟ رفتار سالم کدام است؟

ذهن هم مانند جسم به غذای خوب نیاز دارد. ما باید به مغز خود غذای سالم و مناسب بدهیم تا انتظار بازدهی خوب داشته باشیم. تا شما کاری را به درستی و صحت انجام ندهید، در انتظار جواب خوب نیز نباید باشید؛ این یک قانون کلی است.

از یک طرف با تلفن همراه صحبت می‌کنید، از طرف دیگر قرار ملاقاتی دارید که باید به آن برسید، ضمن این که در حال خرید از یک مغازه نیز هستید. ذهن در آن واحد در چند جا درگیر است.

در این میان، سوییچ اتومبیل‌تان را در مغازه جا می‌گذارید، بعد دنبال آن می‌گردید. اما چون به خاطرسپاری اطلاعات درست نبوده، در بازپس‌گیری آن نیز دچار اختلال می‌شوید.

اگر اطلاعات را منظم، درست و سالم به مغز بدهید؛ که من عینکم را این جا گذاشته‌ام یا جورابم را آن‌جا، دچار مشکل در به یاد آوردن آن نخواهید شد. اما چنان‌چه در این صورت نتوانید به یاد آورید، این به معنی بروز مشکل است. نظم فکری یعنی همه آن چیزهایی را که روزانه با آن سروکار دارید به خاطر بسپارید.

با توجه به شناختی که از سالمندان کشور دارید، در مقایسه با سایر کشورها در چه شرایطی قرار داریم؟

براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، در هر چهار ثانیه یک نفر در دنیا به دمانس و اختلال حافظه مبتلا می‌شود که عمدتا در گروه سالمندان قرار دارد. در ایران هر هفت دقیقه یک نفر، اما به این معنی نیست که در شرایط خوبی قرار داریم. جامعه ما به سرعت به طرف سالمندی می‌رود و براساس آمارهایی که در دست داریم بین 40 تا 50 درصد افراد بالای ۸۵ سال دچار اختلال حافظه و دمانس می‌شوند. با توجه به این پیش‌بینی‌هاست که باید هوشیار باشیم. همان‌طور که اشاره کردم، کسانی که سواد کمتری دارند و کمتر از سلول‌های مغزی خود کار می‌کشند، احتمال ابتلای‌شان بیشتر است.

چه توصیه‌های کاربردی برای انجام فعالیت‌های ذهنی دارید؟

باید مغز و سلول‌های مغزی را وادار به کار کرد؛ شطرنج بازی کنید، بازی‌های متنوع فکری انجام دهید، زبان جدید بیاموزید، از خودتان بخواهید کتابی را که خوانده‌اید در چند صفحه خلاصه کنید، تماشای تلویزیون را به یک تا حداکثر دو ساعت در شبانه‌روز محدود کنید. اگر نگاه می‌کنید باید بتوانید گزارش‌دهی کنید. ورزش مرتب داشته باشید و تغذیه سالم را فراموش نکنید.

باید به صورت مرتب از ذهن و فکر خود کار بکشید تا پویا و توانمند باقی بماند.

در کلینیک چه خدماتی انجام می‌شود؟

ذهن هر سالمند (افراد بالای 60 سال) باید به طور سالانه مورد ارزیابی قرار گیرد. در این ارزیابی که با استفاده از آزمون‌های مختلف انجام می‌دهیم، میزان توانایی ذهنی و سلامت فرد را مشخص می‌کنیم.

چنان‌چه مشکلی ملاحظه شود مورد پی‌گیری قرار می‌دهیم و با تعیین زمان بعدی ملاقات، درمان های لازم و متناسب با شرایط او، ارایه می‌دهیم.

برگرفته از نشریه زندگی نو