خیلی ها آغاز روابط عمومی را در ایران با نام حمید نطقی، نخستین رئیس روابط عمومی شرکت نفت، می شناسند، اما پژوهشگران بسیاری از جمله حسین میرزائی تاسیس روابط عمومی در ایران را به دو سال قبل از حضور نطقی، در شرکت نفت ایران و انگلیس و توسط خود انگلیسی ها مربوط می دانند.

میرزائی می گوید: "در روایت های مشهور در مورد تاسیس روابط عمومی در ایران خطا و نقص کم نبوده، در واقع زمان و عملکرد واقعی آن درست بیان نشده و اشتباه در این خصوص به آثار و کلام بسیاری از بزرگان حوزه ارتباطات راه پیدا کرده است."در پژوهشی که درباره تاریخ روابط عمومی انجام گرفته است، از شخصی به نام جفری کتینگ به عنوان بنیانگذار روابط عمومی شرکت نفت انگلیس و ایران در شعبه آبادان نام برده شده است.

روابط عمومی نفت در آبادان، به نوعی نخستین نهاد رسمی روابط عمومی در کشور محسوب می شود. کتینگ که در زمان جنگ جهانی دوم عکاس رسمی ارتش بریتانیا بود، به دلیل عکس هایش از فیلد مارشال مونتگمری، فرمانده مشهور انگلیسی ارتش هشتم متفقین به شهرت رسیده بود.

به نظر می رسد روابط عمومی شرکت نفت دو دوره را طی می کند: دوره اول از سال 1325 تا 1327 و دوره دوم از 1327 تا 1330 که خلع ید صورت پذیرفت. در دوره اول نشریات شرکت نفت انگلیس و ایران مانند اخبار هفته و خبرهای روز منتشر می شدند که محدود و بیشتر داخلی بودند و در دوره دوم تشکیلات منسجمی به شکل امروزی، به امور اجرائی روابط عمومی ها می پرداختند.

اما در مورد تاریخچه روابط عمومی در ایران و در خارج از صنعت نفت، به تشکیلات متعددی می توان اشاره کرد که بخشی از وظیفه روابط عمومی ها را عهده دار بودند، از جمله "اداره کل انتشارات و تبلیغات" زیر نظر وزارت فرهنگ که امور مربوط به رادیو و انتشار اخبار دولتی در داخل و خارج از کشور، در اختیار آن قرار گرفته بود.

 کار این اداره بیشتر کنترل و تولید اخبار در جهت پروپاگاندای دولتی بود. هرچند این اقدامات هم نوعی فعالیت روابط عمومی به شمار می آید، اما سازمان و رویه های آن چندان به روابط عمومی های امروزی شباهت نداشت. به عبارتی می توان گفت سازمان و کارکرد روابط عمومی نوین در ایران از اداره روابط عمومی شرکت نفت ایران و انگلیس الگوبرداری شد و به همین دلیل همگان این اداره را اولین اداره روابط عمومی در ایران می دانند.

روابط عمومی نفت در طول فعالیت های خود با نام های بزرگی همچون ابوالقاسم حالت، ابراهیم گلستان، محمدعلی موحد، هوشنگ پزشک نیا و نجف دریابندری در یادها مانده است. همین طور علی اکبر دیباج، یکی از مدیران روابط عمومی نفت که اولین کتاب روابط عمومی در ایران را به رشته تحریر در آورد و پیشتر در بخش مفاخر نفت، به معرفی وی پرداختیم.

در مورد تاریخ روابط عمومی در صنعت نفت به عنوان نقطه آغاز صنعت روابط عمومی در کشور، مطلب مبسوط تری در مرکز اسناد صنعت نفت در حال تهیه است.

تهیه و تنظیم: محمد حسن تدریسی
       مرکز اسناد صنعت نفت